การทำเหมืองแร่ดีบุกของเกาะภูเก็ต มีหลายรูปแบบ เปลี่ยนแปลงตามสภาพพื้นที่ เทคโนโลยีและภูมิปัญญา “เหมืองรู” หรือ “เหมืองปล่อง” คือหนึ่งในรูปแบบการทำเหมืองของภูเก็ตในอดีต
.
เหมืองรู สันนิษฐานว่าเป็นภูมิปัญญาการทำเหมืองที่มีมาแต่โบราณ เป็นวิธีการที่มนุษย์ใช้ในการหาแร่ต่าง ๆ รวมถึงแร่ดีบุก เพื่อนำมาใช้ประโยชน์
.
สำหรับภูเก็ตคาดว่าวิธีการนี้ในการทำเหมืองดีบุกอย่างแพร่หลาย อย่างน้อยก่อนการมาถึงของวิทยาการเหมืองหาบที่เข้ามาพร้อมชาวจีน ในช่วงต้นรัตนโกสินทร์
.
วิธีการทำเหมืองรู มักทำในบริเวณเชิงเขา โดยการใช้แรงงานคนในการขุดหรือเจาะผิวดินตามสายแร่ที่มีความสมบูรณ์ เข้าไปจนเป็น "รู" หรือ "ปล่อง" ทั้งในแนวราบและแนวดิ่ง ขนาดของรูมีขนาดพอให้คน 1 คนลอดเข้าไปได้ และมีการเว้นปล่องเพื่อระบายอากาศ จึงเป็นที่มาของชื่อเหมืองรู
.
การทำเหมืองรูใช้แรงงานขั้นต่ำตั้งแต่ 2 คน คนหนึ่งจะเป็นลงไปในรูพร้อมอุปกรณ์การขุดดิน เช่น จอบ เสียม บุ้งกี๋ เชือก โดยมีคนที่อยู่ด้านบนสำหรับชักรอกน้ำดินปนแร่ขึ้นจากรู เมื่อได้ดินปนแร่แล้วจะนำเข้าสู่กระบวนการกู้แร่โดยการร่อนด้วยเลียงหรือการใช้รางกู้แร่ต่อไป
.
ตัวอย่างพื้นที่ปรากฏหลักฐานการทำเหมืองรูในภูเก็ต เช่น เหมืองรู ในขุมเหมืองฉีดของบริษัทลุ่นเส้งที่บ้านบางคู ต.รัษฎา อ.เมือง จ.ภูเก็ต (จากการเก็บข้อมูลของ ผศ.สมหมาย ปิ่นพุทธศิลป์ พ.ศ.๒๕๒๔) หรือ เหมืองรู บริเวณตำบลนาลึก หาดสุรินทร์ ที่บันทึกอยู่ในหมายกำหนดการเสด็จพระราชดำเนินเลียบมณฑลภูเก็ต ของ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่กล่าวถึงการเสด็จทอดพระเนตรเหมืองรู ความว่า

“...วันที่ ๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๔๗๑ เวลา ๑๑ นาฬิกา พระบาทสเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จทรงรถยนต์พระที่นั่ง ไปทอดพระเนตรการทำเหมืองหาบและเหมืองปล่องที่ตำบลนาลึก ใกล้หาดสุรินทร์ แล้วเสด็จสู่พลับพลาที่ประทับแรม...”
.
แม้จะเข้ายุคของการทำเหมืองหาบ หรือ เหมืองฉีดแล้ว ก็ยังปรากฏการทำเหมืองรูในบางพื้นที่ หรือ ในบางเหมือง เนื่องด้วยชั้นดินในบริเวณนั้นไม่เอื้อต่อการทำเหมืองในลักษณะอื่น เหมืองรู หรือ เหมือง ปล่อง จึงถือเป็นวิทยาการในการทำเหมืองอีกวิธีหนึ่งและถือเป็นรูปแบบการทำเหมืองของชาวภูเก็ตตั้งแต่ยุคโบราณ
.
อ้างอิง/ข้อมูลเพิ่มเติม
1. กรมศิลปากร. (2544). วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดภูเก็ต. พิมพ์ครั้งแรก. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว
2. www.dmr.go.th/ewtadmin/ewt/minerals/images/วิธีการทำเหมืองและเทคโนโลยีการทำเหมือง.pdf
3. ภูเก็ตดาต้า