พิพิธภัณฑ์แมลง กรมวิชาการเกษตร

                พิพิธภัณฑ์แมลง กรมวิชาการเกษตรนับเป็นพิพิธภัณฑ์ที่เก่าแก่ที่สุดและมีจำนวนแมลงมากที่สุดในประเทศไทย ตั้งอยู่   ณ ตึกจักรทอง กลุ่มกีฏและสัตววิทยา สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช กรมวิชาการเกษตร เขตจตุจักร กรุงเทพฯ

                เรื่องราวเกี่ยวกับประวัติของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ ไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่ชัดนักในด้านการเริ่มต้นรวบรวมตัวอย่าง แต่พบว่าในปี พ.ศ.2313 Fabricius ชาวเดนมาร์ก ได้ตั้งชื่อวิทยาศาสตร์ Clerome arcesilaus ให้กับผีเสื้อของประเทศไทย ในปี พ.ศ.2469 Mr.W.R.S. Ladell ชาวอังกฤษเข้ามารับราชการในกระทรวงเกษตราธิการ ได้เก็บรวบรวมตัวอย่างทั้งแมลงทั่วไป และแมลงที่เป็นศัตรูพืช ตัวอย่างแมลงทั้งหมดที่ได้รวบรวมไว้ในครั้งนั้นถือว่า เป็นพื้นฐานในการเริ่มต้น การจัดตั้งพิพิธภัณฑ์แมลงเป็นครั้งแรกของประเทศไทย

                การเก็บตัวอย่างแมลงในสมัย Mr.W.R.S. Ladell ยังไม่จัดเป็นระบบเช่นในปัจจุบัน โดยที่ในสมัยนั้นจะจัดเก็บไว้ในหีบไม้วางเรียงซ้อนกันบนโต๊ะหรือใช้ไม้คอร์กปูเต็มลิ้นชัก และขีดเส้นแบ่งช่องๆ ปักแมลงเป็นแถวและมีป้ายชื่อกำกับ ต่อมาเมื่อ ม.ร.ว. จักรทอง ทองใหญ่ ได้รับการแต่งตั้งเป็นหัวหน้าแผนกในปี พ.ศ. 2478 ได้ปรับปรุงวิธีการจัดเก็บมาเป็นแบบ “Tray System” โดยแยกแมลงแต่ละชนิด ใส่กล่องจัดเก็บเรียงเข้าลิ้นชักเป็นกล่องๆ ลิ้นชักละ 4 แถว มีชื่อวิทยาศาสตร์ (scienctific name) ติดไว้ข้างกล่องและมีชื่อสกุล (generic name) ติดบนแผ่นไม้ ซึ่งใช้คั่นหมู่กล่องในแต่ละแถว อีกทั้งได้เปลี่ยนเข็มที่ใช้ปักแมลงเป็นแบบไม่เป็นสนิม (stainless steel) พร้อมทั้งได้มีการบันทึกข้อมูลด้านชีววิทยาและวิธีการเลี้ยงลงในสมุด “Breeding Lot” (BL) นอกจากนี้ ม.ร.ว. จักรทอง ทองใหญ่ ยังเป็นผู้เริ่มต้นศึกษาอนุกรมวิธานของแมลงทับวงศ์ Buprestidae และแมลงชนิดอื่นๆ หากไม่สามารถจำแนกชื่อได้จะส่งไปที่ Imperial Institute of Entomology, British Museum (Natural History) ประเทศอังกฤษ ส่วนแมลงที่มีชื่อวิทยาศาสตร์จะจัดเก็บเข้าตู้เรียงตามอักษรของชื่ออันดับ (order) วงศ์ (family) สกุล (genus) และชนิด (species) ปัจจุบันตัวอย่างแมลงเหล่านั้นยังคงอยู่ในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ แมลงบางชนิดเป็นแมลงที่มีค่าและหายากยิ่ง และบางชนิดไม่สามารถจับเพิ่มเติมได้อีก

                พิพิธภัณฑ์แมลงเป็นหัวใจของงานวิจัยด้านกีฏวิทยาของประเทศ เพราะข้อมูลและรายละเอียดต่างๆ เช่น ชื่อวิทยาศาสตร์ พืชอาหาร เขตการแพร่กระจาย ฯลฯ ของแมลงแต่ละชนิด มีความจำเป็นอย่างยิ่งต่องานวิจัยด้านกีฏวิทยาแขนงอื่นๆ สำหรับพิพิธภัณฑ์แมลง กรมวิชาการเกษตร นอกจากจะเป็นแหล่งข้อมูลแมลงภายในประเทศแล้วยังเป็นศูนย์กลางงานด้านกีฏวิทยาระหว่างประเทศทั่วโลก

                สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช มีนโยบายในการเก็บรักษาและพัฒนาพิพิธภัณฑ์แมลงให้ได้มาตรฐาน และมีการดำเนินงานเหมือนพิพิธภัณฑ์แมลงใหญ่ๆ ในต่างประเทศ ทั้งนี้เพื่อช่วยงานวิจัยด้านอารักขาพืชให้มีประสิทธิภาพดียิ่งขึ้น ในขณะเดียวกันเป็นการสืบทอดเจตนารมณ์ของนักกีฏวิทยารุ่นแรกๆ ที่ได้ทุ่มเทความรู้ความสามารถ โดยไม่เห็นแก่ความเหนื่อยยากในการสร้างพิพิธภัณฑ์แมลงอีกทั้งได้ตระหนักถึงความสำคัญของ “พิพิธภัณฑ์แมลงแห่งนี้ว่า ไม่เพียงแต่เป็นสมบัติล้ำค่าของกรมวิชาการเกษตรเท่านั้น แต่ยังคงเป็นสมบัติลำค้าของชาติที่ต้องรักษาไว้ด้วย”

ประเภทของพิพิธภัณฑ์แมลง

                พิพิธภัณฑ์แมลงแบ่งเป็น 2 ประเภท

                                1. พิพิธภัณฑ์แมลง – วิชาการ

                                2. พิพิธภัณฑ์ – นิทรรศการแมลง

พิพิธภัณฑ์แมลง – วิชาการ

                มีการจัดระบบการเก็บ-รักษา ตามหลักมาตรฐานสากล แต่ไม่เปิดให้บุคคลทั่วไปเข้าชม  ยกเว้นผู้ที่ติดต่อเพื่อขอปฏิบัติงานวิจัยเฉพาะกลุ่มแมลง มีความสำคัญดังนี้

1.  มี ตัวอย่างแมลงที่จำแนกชนิดแล้ว 8,000 ชนิด   กว่า 520,000  ตัวอย่าง  สำหรับนักวิชาการ   นักวิจัย ได้ศึกษา  ค้นคว้า  ตรวจสอบเชิงวิชาการ ทั้งแมลงศัตรูพืช แมลงที่มีประโยชน์และแมลงที่เป็นโทษ แมลงหายาก-ใกล้สูญพันธุ์ และแมลงที่สูญพันธุ์ไปแล้ว

                2.  มี ตัวอย่างแมลงต้นแบบ (type specimen)  กว่า 100  ชนิด  สำหรับนักอนุกรมวิธานแมลง

ทั้งในและต่างประเทศได้ใช้ศึกษา   ค้นคว้า  เปรียบเทียบ

                3.  มี ข้อมูลแมลงที่พร้อมในการจัดทำบัญชีรายชื่อแมลงศัตรูพืช (pest list)  และการวิเคราะห์ความเสี่ยงศัตรูพืช (pest  risk analysis)  สำหรับนักวิชาการและผู้ที่ปฏิบัติงานเกี่ยวข้องกับการนำเข้า-ส่งออกสินค้าเกษตร

                4.  มี บริการตรวจวิเคราะห์แมลง แก่เกษตรกรและบุคคลทั่วไปที่ประสบปัญหาเกี่ยวกับแมลง

                5.  มี นักอนุกรมวิธานแมลง   ที่พร้อมให้คำปรึกษา / แนะนำในเรื่องแมลง

พิพิธภัณฑ์ – นิทรรศการแมลง

                เปิดเมื่อวันที่ 18 เมษายน 2545 สำหรับให้บุคคลทั่วไปเข้าชมความสวยงามและความรู้ทั่วๆไปเกี่ยวกับแมลง มีรายละเอียดดังนี้

1.  มี การบอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาและการเจริญเติบโตของแมลง  ระบบนิเวศวิทยาของแมลง โดยนำตัวอย่างแมลงจริงจัดแสดงในสภาพใกล้เคียงความเป็นอยู่ในธรรมชาติ  อย่างสวยงาม  น่าสนใจ

2.  มี การจัดแมลงอย่างเป็นระบบหลากหลายอันดับอย่างสวยงาม     ชวนให้ติดตามชม   รวมทั้ง

แมลงกินได้   แมลงที่มีประโยชน์และแมลงที่เป็นโทษ แมลงหายาก-ใกล้สูญพันธุ์ และแมลงที่สูญพันธุ์ไปแล้ว

                3. มี แมลงที่มีชีวิต  น่าเรียนรู้  น่าสนใจ ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนให้ชมตลอดเวลา

                พิพิธภัณฑ์แมลงแห่งนี้เป็นศูนย์ข้อมูลเกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพของแมลงในประเทศไทย นอกจากนี้ยังให้บริการจำแนกชนิดแมลงแก่หน่วยงานต่างๆ เกษตรกรและประชาชนทั่วไป ดังนั้นหากท่านมีปัญหาต้องการทราบชื่อแมลงหรือมีแมลงระบาดหรือพบแมลงติดไปกับสินค้าเกษตรที่ส่งออกหรือนำเข้า โปรดติดต่อ กลุ่มงานอนุกรมวิธานแมลง กลุ่มกีฏและสัตววิทยา สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช กรมวิชาการเกษตร 50 ถ.พหลโยธิน แขวงลาดยาว เขตจตุจักร กทม. 10900 โทร. 0-2579-3053, 0-2579-4128

พิพิธภัณฑ์แมลง

แบ่งเป็น 2  ส่วน

1. ส่วนแมลงมีชีวิต

                                นำเสนอแมลงหลากหลายชนิด ทั้งชนิดแปลกๆ น่าตื่นตา แมลงสังคม ด้วง/หิ่งห้อย ตัวเต็มวัยหิ่งห้อย ตั๊กแตนกิ่งไม้ การเลี้ยงจิ้งหรีด เพื่อแสดงให้เห็นรูปร่างลักษณะ สีสัน ตลอดจนพฤติกรรมของแมลงที่มนุษย์สามารถพบเห็นได้ แต่อาจไม่เคยได้สังเกต และวีดีทัศน์แสดงวงจรชีวิต พฤติกรรม และความหลากหลายของชนิดแมลง

2. ส่วนแมลงไม่มีชีวิต

                2.1 นำเสนอในรูปแบบพิพิธภัณฑ์

                                นำเสนองานพิพิธภัณฑ์แมลง กรมวิชาการเกษตร ซึ่งเป็นพิพิธภัณฑ์แมลงที่เก็บรวบรวมแมลงมากที่สุดในประเทศไทย แสดงให้บุคคลทั่วไปได้รับรู้ว่าจะใช้ประโยชน์อะไรจากพิพิธภัณฑ์แมลงได้อย่างไร ประกอบด้วย

                - การบอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาและการเจริญเติบโตของแมลง  ระบบนิเวศวิทยาของ                                    แมลง โดยนำตัวอย่างแมลงจริงจัดแสดงในสภาพใกล้เคียงความเป็นอยู่ในธรรมชาติ  อย่าง

                  สวยงาม น่าสนใจ

                - การจัดหมวดหมู่แมลงอย่างเป็นระบบหลากหลายอันดับอย่างสวยงาม ชวนให้ติดตามชม  

                  รวมทั้งชนิดแมลงกินได้   แมลงที่มีประโยชน์ เช่น ตัวห้ำ และตัวเบียน แมลงที่เป็นโทษ เช่น       ต่อหัวเสือ ด้วงน้ำมัน แมลงหายาก-ใกล้สูญพันธุ์ และแมลงที่สูญพันธุ์ไปแล้ว

                2.2 ส่วนบริการ

                                นำเสนองานบริการตรวจวิเคราะห์แมลง หนึ่งในบริการที่มีผู้ใช้บริการจากพิพิธภัณฑ์แมลง กรมวิชาการเกษตร และเพื่อให้ผู้เข้าชมได้รู้จักแมลงที่เป็นประเด็นปัญหาในด้านเกษตร

                - จัดโต๊ะนักวิชาการ มีแว่นขยาย/กล้องจุลทรรศน์เพื่อตรวจแมลง

                - จัดแสดงเอกสารทั้งหมดที่พิพิธภัณฑ์แมลงจัดพิมพ์/เอกสารพืชสวนโลก

                - สาธิตการจัดรูปร่างแมลง

                2.3 สื่อทักษะแมลงแสนสนุก

                                เป็นมุมให้ความรู้แก่เด็กๆที่เข้าชมหรือผู้สนใจ โดยจะนำเสนอเป็นมุมเอกสาร/การ์ตูนที่   เกี่ยวกับแมลง การตัด ปั้น  ต่อ (แมลง) และการสาน ถักทอแมลง เช่น การสานตั๊กแตนจากใบ               มะพร้าว

                2.4 ทุกเรื่องราวแมลงถามไถ่กันได้     

                                เป็นมุมที่เปิดโอกาสให้ผู้เข้าชมได้พบกับนักวิชาการ  เพื่อคุย/ถามปัญหา/แลกเปลี่ยนความรู้            ด้านแมลง