คำว่า โซก หรือ โตรก หมายถึงช่องลึกของเขา ร่องน้ำ โซกพระร่วง หรือ โซกพระร่วงลองพระขรรค์ มีลักษณะและประวัติความเป็นมา คือ

     จากหลักฐานในศิลาจารึกหลักที่ ๑ ได้กล่าวถึงทางด้านทิศใต้ของเมืองสุโขทัยว่ามี สรีดภงส์ คือ ทำนบกั้นน้ำ ชาวเมืองเรียกว่า ทำนบพระร่วงทางด้านทิศใต้ของทำนบพระร่วงนี้ เป็นทิวเขาพระบาทใหญ่ต่อกับทิวเขาประทักษ์ถึง โซกพระร่วงลองพระขรรค์ ยาวประมาณ ๖ กิโลเมตร มีเขาตะโหงกงัวคั่นอยู่กึ่งกลางระหว่างทิวเขาทั้งสอง พื้นที่บริเวณหุบเขานี้จึงเป็นแอ่งน้ำขนาดใหญ่ชาวบ้านเรียก โตรกเขา หรือ โกรกเขา ว่า "โซก" คือ เป็นที่ทางน้ำไหลมารวมกัน ดังนั้น โซกพระร่วงจึงเป็นที่รวมของต้นน้ำ

     โซกพระร่วงลองพระขรรค์ มีต้นน้ำอยู่ทางด้านทิศตะวันตกของทำนบพระร่วงมีความยาวแปดกิโลเมตร มีลักษณะเป็นหน้าผาหิน ตั้งสูงชันมากถึง ๔๐ เมตร กระหนาบอยู่ทั้งสองข้างเหตุที่มีลักษณะเช่นนี้ผู้เชี่ยวชาญธรณีวิทยาได้อธิบายว่า รอยแตกของโซกพระร่วงนี้ เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เนื่องจากเกิดแผ่นดินไหวการหดตัวของหินหรือถูกบีบอัดจากการเกิดแผ่นดินไหวจนทำให้ ผิวธรณีฉีกขาด ลักษณะการฉีกขาดของหินควอทไซท์นั้นจะขาดในแนวตรง ส่วนตอนบนของเขาเป็นหินฟิลไลท์ซึ่งผุพังพลายได้ง่ายจึงผุกร่อน ต่อมาจึงกลายเป็นร่องน้ำไหลลงโซกเขากลายเป็นโซกพระร่วงลองพระขรรค์ ซึ่งมีลักษณะที่แปลก จึงชวนให้คิดจินตนาการเป็นตำนาน เล่าขานเพื่ออธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติอันมหัศจรรย์นี้

     ตำนานที่เล่าเกี่ยวกับโซกพระร่วงนี้ คือ พระร่วงเจ้าเมืองสุโขทัยเสด็จออกประพาสป่าไปตามเชิงเขา ทอดพระเนตรธรรมชาติ นอกเมืองทางทิศใต้จนถึงโซกซึ่งเป็นอ่างขนาดใหญ่ มีเขาปิดกั้นทางน้ำอยู่พระองค์จึงตั้งจิตอธิษฐานแล้วฟันดาบลงไป เพื่อเปิดทางน้ำให้แยกออก จะได้มีน้ำหล่อเลี้ยงอาณาประชาราษฏร์ จึงทำให้เขาแยกจากกันเป็นที่น่าอัศจรรย์

     ช่องเขาที่พระร่วงฟันจนแยกออกจากกันนั้นทำให้น้ำที่ถูกกักเอาไว้มีช่องทางไหลลงไปยังที่นาของราษฎร  น้ำไหลผ่านโซกเขาลงไปเบื้องล่างเรียกว่า คลองเสาหอ

     ครั้งหนึ่งในหลวงรัชกาลที่ ๙ และพระบาทสมเด็จพระราชินีเสด็จไปถึงโซกพระร่วง เพื่อดูแหล่งต้นน้ำนี้

     ปัจจุบันสถานที่ที่พระร่วงทรงลองพระขรรค์หรือช่องเขาขาดตามตำนานนั้น เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่เต็มไปด้วยความอุดมสมบูรณ์และความสวยงามของธรรมชาติ  และยังสามารถเที่ยวได้ตลอดทั้งปีอีกด้วย

     การเดินป่าโซกพระร่วง เพื่อความปลอดภัยต้องมีมัคคุเทศก์ท้องถิ่นผู้ชำนาญเท่านั้น สภาพป่ามีความสมบูรณ์ เส้นทางเดินลัดเลาะไปตามลำธารสลับเนิน ปีนป่ายเล็กน้อย นักท่องเที่ยวควรแต่งกายชุดรัดกุมพร้อมผจญภัยเล็กๆ ระหว่างทางจะได้เห็นระบบนิเวศวิทยา พืชพันธุ์ที่หายาก และเข้าใจระบบชลประทานอันซับซ้อนแต่มีประสิทธิภาพของคนโบราณอีกด้วย พร้อมกับฟังตำนานพระร่วงอย่างเพลิดเพลิน

เวลา : ๑) ระยะทางประมาณ ๑ กม. ใช้เวลาไปกลับไม่น้อยกว่า ๒ ชั่วโมง

        ๒) เพิ่มระยะทางไปถึงน้ำตกจะใช้เวลาเพิ่มอีก ๒๐ นาที โดยจะต้องไต่เชือกเส้นเดียวขึ้นไปชมน้ำตก

ติดต่อ : มัคคุเทศก์ท้องถิ่นผู้ชำนาญทาง โทร. ๐๘ ๙๖๔๓ ๖๒๑๙

ขอบคุณภาพถ่ายและเนื้อเรื่องจาก

องค์การบริหารพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน สำนักงานพื้นที่พิเศษอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย-ศรีสัชนาลัย-กำแพงเพชร

http://kanchanapisek.or.th

ASTV  ผู้จัดการออนไลน์

และ องค์การบริหารส่วนจังหวัดสุโขทัย