“* ขอนแก่น ถิ่นลำแคนดินแดนดอกคูน พุทธศาสน์ร่มเย็นไพบูลย์  จึงรุ่งเรืองดังเมืองสวรรค์

พระธาตุขามแก่นและศิโรดมงามสมคู่กัน บึงแก่นนครนั่งตอนฟ้าปั้น ทุ่งสร้างนั้นสวรรค์สร้างมา

จังหวัดขอนแก่นเป็นจังหวัดขนาดพื้นที่ใหญ่จังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย โดยมีอาณาเขตทางทิศเหนือติดกับจังหวัดเลย จังหวัดหนองบัวลำภู และจังหวัดอุดรธานี ทิศตะวันออกติดกับจังหวัดมหาสารคามและจังหวัดกาฬสินธุ์ ทิศใต้ติดกับจังหวัดบุรีรัมย์และจังหวัดนครราชสีมา ทิศตะวันตกติดกับจังหวัดชัยภูมิและจังหวัดเพชรบูรณ์

การตั้งถิ่นฐาน

จังหวัดขอนแก่นแม้จะเป็นบ้านเมืองที่ตั้งขึ้นใหม่เมื่อราวสองร้อยกว่าปีมานี้ แต่ในอดีตกาลยุคก่อนประวัติศาสตร์ ในบริเวณเขตจังหวัดขอนแก่นเคยมีชุมชนก่อนประวัติศาสตร์ได้เข้ามาอาศัยก่อนแล้ว เช่น การค้นพบแหล่งโบราณคดีที่บ้านโนนนกทา อำเภอภูเวียง พบว่ามีเครื่องปั้นดินเผาที่มีอายุใกล้เคียงกับแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง คือมีอายุ ๕,๕๐๐ ปีมาแล้ว

ที่มาของชื่อขอนแก่น

มูลเหตุที่เมืองนี้มีนามว่า เมืองขอนแก่นนั้น ได้มีตำนานเล่าขานสืบต่อกันมาว่า ก่อนที่เพี้ยเมืองแพนจะอพยพไพร่พลมาตั้งบ้านตั้งเมืองขึ้นนั้น ณ บ้านขาม หรือ ตำบลบ้านขาม อำเภอน้ำพอง ในปัจจุบัน  มีตอไม้มะขามขนาดใหญ่ที่ตายไปแล้ว กลับมีใบงอกงามเกิดขึ้นใหม่อีกและหากผู้ใดไปกระทำมิดีมิร้ายหรือดูถูกดูหมิ่น ไม่ให้ความเคารพยำเกรง ก็จะมีอันเป็นไปในทันทีทันใด เป็นที่น่าประหลาดและมหัศจรรย์ยิ่งนัก

พระธาตุขามแก่น

จากความลี้ลับเหนือธรรมชาติของตอไม้มะขามทำให้ บรรดาชาวบ้านชาวเมืองในแถบถิ่นนั้นจึงได้พร้อมใจกันก่อเจดีย์ครอบตอมะขามนั้นเอาไว้เสีย เพื่อให้เป็นที่สักการะของคนทั่วไป พร้อมกับได้บรรจุพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า ๙ บทเข้าไว้ในเจดีย์ครอบตอมะขามนั้นด้วย ซึ่งเรียกว่า พระเจ้า ๙ พระองค์ แต่เจดีย์ที่สร้างในครั้งแรกเป็นรูปปรางค์ หลังจากได้ทำการบูรณะใหม่เมื่อราว ๕๐ ปีที่ผ่านมานี้ จึงได้เปลี่ยนเป็นรูปทรงเจดีย์ (บัวเหลี่ยม)

การบูรณะพระธาตุขามแก่น พ.ศ. ๒๔๙๘ เป็นที่มาของชื่อพระธาตุขามแก่น เนื่องจากสมัยก่อนมีพระสารีริกธาตุ ให้ประชาชนกราบไหว้บูชาที่ตอไม้มะขาม จากนั้นด้วยแรงศรัทธา จึงมีประชาชนช่วยกันสร้างพระธาตุขึ้นมาห่อหุ้มพระสารีริกธาตุ ในบริเวณที่ตั้งของพระธาตุในปัจจุบัน และมีการตกแต่งด้วยทองคำ ทาสีใหม่ สวยงาม นับว่าพระธาตุขามแก่นเกิดขึ้นด้วยแรงศรัทธาของประชาชนชาวขอนแก่นโดยแท้

“**ขอนแก่น แก่นบุรินทร์ แดนดินเสรี เมืองสินธุ์งาม คนน้ำใจดี มีวินัย เทิดไท้คนค้ำ ตกหน้าสงกรานต์ดอกคูนบานเมืองเหลืองดั่งคำ  ม่วนเสียงแคนเคล้าคลอหมอลำ ชื่นใจล้ำคู่แดนอีสาน”

(*,** เพลง ขอนแก่นวันนี้ ประพันธ์โดย รองศาสตราจารย์สำเร็จ คำโมง)