ศาลหลักเมือง คือสถานที่ศักดิ์สิทธิ์เป็นที่ตั้งของเสาหลักเมือง ซึ่งก่อนการสร้างเมืองจะต้องทำพิธียกเสาหลักเมืองในที่อันเป็นชัยภูมิสำคัญ เพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้านเมืองที่จะสร้างขึ้น แต่เดิมพะเยา เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดเชียงราย และได้รับการยกฐานะขึ้นมาเป็นจังหวัด เมื่อวันที่ ๒๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๐ เพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้านเมือง จึงได้สร้างศาลหลักเมืองขึ้นครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๐ แต่ไม่ประสบความสำเร็จในการก่อสร้าง จึงต้องย้ายสถานที่สร้างศาลหลักเมืองหลายครั้ง ผ่านมาเกือบ ๙ ปี จนกระทั่งในปี พ.ศ ๒๕๒๘ ได้เริ่มการดำเนินการก่อสร้างศาลหลักเมืองจังหวัดพะเยาอีกครั้ง โดยหลวงพ่อไพบูลย์ สุมังคโล เจ้าอาวาสวัดอนาลโยทิพยาราม ได้ย้ายสถานที่สร้างศาลหลักเมือง มาตั้งอยู่ที่ริมถนนท่ากว๊าน มีถนนล้อมรอบทั้งสี่ด้าน ซึ่งสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. ๒๕๓๐

          ศาลหลักเมืองจังหวัดพะเยาออกแบบโดย รองศาสตราจารย์ ดร. ภิญโญ สุวรรณคีรี  เป็นศาลาจตุรมุขทรงไทย มีประตูเข้า-ออกทั้ง ๔ ด้าน หลังคาเป็นยอดปราสาท ลักษณะหลังคาซ้อนสองชั้น เสาหลักเมืองทำจากไม้มงคล ยอดเสาแกะสลักเป็นรูปดอกบัวตูม ผู้มากราบสักการะสามารถกราบไหว้ได้ทั้ง ๔ ทิศ