เรื่องราวเมืองเชียงแสนปรากฏตำนานหลายฉบับ เช่นตำนานเมืองสุวรรณโคมคำ ตำนานสิงหนวัติกุมาร และตำนานเมืองหิรัญนครเงินยาง จากเอกสารทางประวัติศาสตร์ระบุว่า พระยาแสนภูทรงสถาปนาเมืองเชียงแสนขึ้นราวปี พ.ศ. 1871 โดยมีปัจจัยในการที่เป็นเมืองหน้าด่านป้องกันข้าศึกจากทางด้านเหนือและควบคุมเมืองล้านนาตอนบน สมัยดังกล่าวเมืองเชียงแสนเป็นศูนย์กลางการปกครองและพระพุทธศาสนาของล้านนา จนกระทั้งล้านนาตกอยู่ในการปกครองของพม่าในปี พ.ศ. 2244 ล่วงเข้าสู่สมัยพระบามสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ทรงยกทัพไปตีเอาเมืองเชียงแสนคืนจากพม่า และในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดให้มีการฟื้นฟูเมืองเชียงแสน ต่อมาเมืองเชียงแสนถูกรวมเข้ากับมณฑลพายัพ เชียงแสนจึงขึ้นเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดเชียงราย เมืองเชียงแสนเป็นเมืองโบราณรูปสี่เหลี่ยมด้านเท่าตั้งอยู่ริมฝั่งตะวันตกของแม่น้ำโขง มีกำแพงเมือง-คูเมือง 3 ด้าน ยกเว้นด้านทิศตะวันออกซึ่งติดแม่น้ำโขง กำแพงเมืองคูเมือง ด้านทิศเหนือยาว 950 เมตร ทิศตะวันตกยาว 2,500 เมตร ทิศใต้ยาว 850 เมตร หลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีพบว่าเมืองเชียงแสน มีอายุยาวนาน สมัยก่อนประวัติศาสตร์ 200,000 – 10,000 ปีมาแล้ว