สังคโลกหมายถึง เครื่องปั้นดินเผาที่ปรากฏในอาณาจักรสุโขทัย ซึ่งมีกระบวนการผลิตสังคโลกนับเป็นศาสตร์และศิลป์จากอดีตที่ยังคงสืบทอดมา แม้ว่าปัจจุบันจะมีนวัตกรรมที่ช่วยลดขั้นตอนและระยะเวลาไปบ้างแล้ว แต่ยังคงใช้ศาสตร์ของดิน น้ำ ลม ไฟ มาสร้างสรรค์เป็นงานศิลปะที่เราสามารถเรียนรู้ได้กับ ๖ ศาสตร์การสืบทอด “สังคโลก” มรดกพระร่วง

“รู้ดิน”

     ดินเขา ดินน้ำ ดินนา คือแหล่งดิน การเตรียมดินนั้นต้องนำก้อนดินมาตำหรือแช่น้ำให้อ่อนตัว กรองเหลือแต่เนื้อดิน ไล่น้ำออกด้วยวิธีต่างๆ จนสามารถนำดินมานวดได้ กลายเป็นดินเหนียวเนื้อนุ่ม ดินจากแต่ละแห่งแต่ละที่นั้น เมื่อผ่านกระบวนการเผาแล้วจะได้สีเนื้อดินที่ต่างกัน

“รู้ดิน รู้น้ำ”

     หมุน ขด แปะ ทุบ เป็นการขึ้นรูปด้วยวิธีต่างๆ ซึ่งน้ำเป็นส่วนสำคัญในการขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน และการปะติดชิ้นส่วนดินเข้าด้วยกัน

“รู้ลม”

     ผึ่งลม ไม่ผึ่งแดด เป็นการนำชิ้นงานที่เป็นรูปทรงแล้วมาวางตั้งไว้ในที่ร่มจนแห้งสนิท ในขั้นตอนนี้สภาพอากาศที่ร้อนจัดหรือเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วมีผลกับความเสียหายของสังคโลกด้วย เมื่อแห้งสนิทแล้วจึงนำไปเก็บความเรียบร้อยของชิ้นงาน

“รู้เขียน”

     สังคโลกลวดลายต่างๆ เกิดขึ้นได้ทั้งจากการขูดลายบนผิวดิน การใช้สีเขียนลาย ซึ่งในอดีตสีที่ใช้เขียนลายนั้นมาจากดินลูกรังซึ่งมีส่วนประกอบของแร่เหล็กออกไซด์

“รู้เคลือบ”

     จุ่ม เช็ด แต้ม เคลือบ วัตถุดิบของน้ำเคลือบแต่ละสีนั้นล้วนเกิดจากธรรมชาติรอบตัว ซึ่งทำให้สีน้ำเคลือบของแต่ละแหล่งแตกต่างกันไปด้วย

“รู้เรียง รู้เผา”

     การเผาชิ้นงานสังคโลกในปัจจุบันนั้น จะทำการเผา ๒ ครั้ง ครั้งแรกเป็นการเผาชิ้นงานที่แห้งสนิทแล้วด้วยอุณหภูมิ ๗๐๐-๘๐๐ องศาเซลเซียส เรียกว่า การเผาดิบ (Biscuit Firing) เพื่อไล่ความชื้นและสารอินทรีย์ (Organic Matter) อีกทั้ง เป็นการทดสอบชิ้นงานในเบื้องต้นว่ามีรอยแตก รอยร้าว ฉีกแยก หรือไม่ ครั้งที่สอง เรียกว่า การเผาเคลือบ (Glost Firing) ที่อุณหภูมิ ๑,๒๐๐-๑,๓๐๐ องศาเซลเซียส ขึ้นไป ในอดีตนั้นใช้ไม้เป็นเชื้อเพลิง

   “เตาทุเรียง” คือ เตาเผาเครื่องสังคโลกที่ต้องใช้เทคนิคการจัดเรียงชิ้นงานอย่างถี่ถ้วน โดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า กี๋ท่อ กี๋งบน้ำอ้อย เป็นอุปกรณ์ช่วยการจัดเรียงให้ได้จำนวนชิ้นงานมากที่สุด

ขอขอบคุณเนื้อเรื่องและภาพถ่ายจาก

     องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) สำนักงานพื้นที่พิเศษอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย - ศรีสัชนาลัย - กำแพงเพชร (อพท.๔)