จังหวัดแพร่เมืองแห่งไม้สัก ย้อนกลับไปเมื่อราวร้อยกว่าปี แพร่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าไม้นานาพันธุ์ โดยเฉพาะไม้สัก เมื่อรัฐบาลไทยเริ่มอนุญาตให้มีการเปิดทำสัมปทานป่าไม้สักให้แก่บริษัทต่างชาติในปี พ.ศ. 2426 และทำเป็นระยะเวลายาว สภาพป่าไม้ก็เริ่มเสื่อมโทรมลงเรื่อยๆ จนในปี 2453 ทางกรมป่าไม้ได้มีโครงการที่จะปลูกต้นสักทดแทนส่วนที่เสื่อมโทรมไป โดยได้เลือกบ้านแม่พวกพื้นที่บริเวณ ตรงข้ามกับสถานีรถไฟแม่พวก อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่เพื่อปลูกต้นสัก ใช้พื้นที่ในการปลูกทั้งหมด 133 ไร่ ชาวบ้านแม่พวกได้ช่วยกันลงมือปลูกต้นสักจำนวน 1,779 ต้น ที่แห่งนี้จึงเป็น “ป่าปลูกแห่งแรกของประเทศไทย”

          เวลาผ่านมากว่าร้อยปี ป่าสักปลูกแห่งนี้ได้เจริญเติบโตสูงใหญ่ให้ร่มเงา มีความอุดมสมบูรณ์ กลายเป็นแม่พันธุ์ในการขยายพันธุ์สักปลูกทั่วจังหวัดแพร่เป็นที่ต้องการของผู้บริโภค เพราะเป็นไม้สักที่มีความสวยงามมาก และมีคุณภาพดีที่สุดในประเทศไทย

ลักษณะของต้นสัก

          ต้นสัก เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดใหญ่ ที่มีความสูงของต้นตั้งแต่ 20 เมตรขึ้นไป และอาจสูงได้ถึง 30 เมตร มีลำต้นเปลาตรง เนื้อไม้จะเป็นสีน้ำตาลทองถึงสีน้ำตาลแก่ เนื้อไม้สักเป็นเสี้ยนตรง เนื้อหยาบ มีความแข็งปานกลาง เลื่อยไสกบตกแต่งได้ง่าย และไม่ค่อยยืดหดหรือบิดงอง่ายเหมือนไม้ชนิดอื่น ขยายพันธุ์ด้วยการใช้เมล็ดหรือการติดตา การปักชำและการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ชอบขึ้นตามพื้นที่ที่เป็นภูเขา หรือตามพื้นราบที่มีดินระบายน้ำได้ดี

          ใบสัก เป็นรูปรีกว้างหรือรูปไข่กลับ ปลายใบมีหางสั้นๆ โคนใบสอบ ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 12-35 เซนติเมตร และยาวประมาณ 15-60 เซนติเมตร พื้นใบด้านบนและด้านล่างสากมือ ท้องใบเป็นสีเขียวและมีขนปกคลุม มีก้านใบยาวประมาณ 1-5 เซนติเมตร

          ดอกสัก ออกดอกเป็นช่อขนาดใหญ่ โดยจะออกตามซอกใบและปลายยอด ดอกเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศที่มีทั้งเกสรเพศผู้และเพศเมียอยู่ในดอกเดียวกัน ดอกย่อยมีขนาดเล็ก กลีบดอกเป็นสีเขียวนวล ต้นสักจะออกดอกช่อแรกที่ปลายยอดสุดของแกนลำต้นก่อนกิ่งอื่น ๆ แล้วจึงจะเกิดดอกที่ปลายยอดของกิ่ง และดอกจะบานเพียง 1 วัน หลังจากนั้นดอกที่ได้รับการผสมจะเปลี่ยนแปลงไปเป็นผล

          ผลสัก เป็นรูปทรงกลมแป้น มีลักษณะพองลมและบาง เป็นสีเขียว ในผลหนึ่งผลจะมีเมล็ดอยู่ประมาณ 1-4 เมล็ด และเมื่อผลแก่จัดจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล

          บริเวณสวนป่าสักยังมีจุดที่น่าสนใจให้ได้เข้าชมอย่างสถานีรถไฟบ้านแม่พวกที่ปิดทำการไปแล้ว ชาวบ้านได้ขออาคารไว้เพื่อให้เป็นสัญลักษณ์และสืบทอดไว้ให้ลูกหลาน โดยใช้เป็นสถานที่จัดแสดงศิลปวัฒนธรรมของหมู่บ้าน เป็นแหล่งเรียนรู้ของคนในชุมชน โดยเฉพาะเด็กๆ ซึ่งในวันหยุดเช่น เสาร์อาทิตย์จะมีน้องๆ ไกด์เยาวชนอาสาของบ้านแม่พวก พานักท่องเที่ยวชมสวนป่าสักปลูกแห่งแรกของประเทศไทย นอกจากนี้ยังมีหลุมหลบภัยอยู่ภายในสวนป่าสักปลูกแห่งนี้ เป็นหลุมหลบภัยจำลอง ที่ได้จัดทำฐานเรียนรู้ไว้ให้ได้ศึกษาอีกด้วย

          มีการอนุรักษ์เห็นถึงความสำคัญโดยการจัดกิจกรรมการปลูกต้นสัก และพิธีบวชต้นสักอายุกว่า 100 ปี ที่สวนป่าสักปลูกแห่งนี้และได้รับความร่วมมือร่วมใจจากชาวชุมชนบ้านแม่พวก ในการดูแลรักษาและช่วยกันอนุรักษ์ช่วยกันดูแลจนถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน มีการปลูกเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ อีกจำนวนหลายไร่ เพื่อให้สวนป่าสักปลูกแห่งนี้อยู่กับชาวบ้านแม่พวกและอยู่คู่กับสถานีรถไฟแม่พวกต่อไป