ชื่อเมืองตราดมีความเป็นมาอย่างไรยังคงไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจน มีเพียงข้อสันนิษฐานที่ได้รวบรวมได้ ดังนี้

         จากคำบอกเล่าของทั้ง 2 ท่านนำมาเปรียบเทียบกับข้อมูลของกรมป่าไม้จากหนังสือของสมาคมป่าไม้แห่งประเทศไทย พบว่ามีต้นไม้ชนิดหนึ่งชื่อ “กราด” มีชื่อพื้นเมืองเรียกแตกต่างดังนี้ ยางกราด (ชลบุรี) ตาด(นครราชสีมา) ตรายด์ (เขมร ส่วย สุรินทร์) เหียงกราด (ราชบุรี) ประโยชน์ของไม้ชนิดนี้ใช้ในการต่อสร้างบ้านเรือน มีน้ำมันจากต้นเรียกน้ำมันกราด ใช้ทำน้ำมันใส่แผลและโรคเรื้อน นอกจากนี้ยังใช้ทำไต้ ใช้ยาเรือ ใช้ทาเครื่องจักรสาน จากข้อมูลนี้อาจจะเป็นไปได้ว่าเมือง “กราด” “ตราษ” “ตราด” มาจากต้นไม้ชนิดนี้

         จากการอ้างอิงหลักฐานของบันเทิง ยันต์โกเศศ สรุปได้ว่า ไม่มีเอกสารหรือหลักฐานได้ที่จะยืนยันได้แน่ชัดว่าชื่อเมืองตราดมีความเป็นมาอย่างไร คำว่า “ตราษ” “กราด” “ตราด” ใช้ปะปนกันมาเรื่อยๆ ดังปรากฏหลักฐานการบันทึกพงศาวดารมีการใช้ชื่อ “เมืองตราด” ในเหตุการณ์ยกทัพจากจากจันทบุรีสู่เมืองตราดของพระยาตาก ชื่อ “เมืองตราษ” ปรากฏในภาษีน้ำตาลทรายในสมัยรัชกาลที่ 4 (พ.ศ. 2400) สำหรับการใช้ชื่อ “เมืองกราด” มีปรากฏในราชกิจจานุเบกษาในการเสด็จประพาสหัวเมืองชายฝั่งตะวันออก ในเอกสารของฝรั่งเศสจะบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับจังหวัดตราดโดยเขียนเป็น Kratt (กราด) เข้าใจว่าเขียนตามสำเนียงพูด คนเฒ่าคนแก่ในจังหวัดตราด มักเรียกเมืองตราดว่าเมืองกราด ซึ่งข้อนี้อาจารย์มนตรี คุรุกิจโกศล ผู้อำนวยการโรงเรียนบ่อไร่วิทยาคมให้ข้อสังเกตไว้ว่า คนตราดสมัยก่อนมักพูดพยัญชนะตัว “ต” เป็นตัว “ก” เช่นผ้าไตร เป็นผ้าไกร ตระเตรียม เป็นกระเกรียม ตรอก เป็นกรอก ตีตรา เป็นตีกรา เป็นต้น สำหรับชื่อเมืองตราด ที่เขียนอยู่ในปัจจุบันเป็นชื่อที่ปรากฎในสมัยที่พระยาอินทราบดีเป็นสมุหเทศบาล พ.ศ. 2470¹

........................................

¹ จังหวัดตราด, สำนักงาน. ม.ป.ป., ๙๐ปีตราดรำลึก. ตราด: ม.ป.ท., ม.ป.พ.,34.