ผู้คนในแผ่นดินพระร่วงเดิม ก่อนที่จะมีการนับถือพระพุทธศาสนา มีความเชื่อเกี่ยวกับประเพณีการแต่งงาน คือ การเลี้ยงผีบรรพบุรุษของ ๒ ตระกูล ด้วยของเซ่นไหว้ ๔ เตียบ เพื่อให้เป็นทองแผ่นเดียวกันโดยสมบูรณ์ เรียกประเพณีนี้ว่า “กินสี่ถ้วย” โดยได้สืบทอดกันมา ถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมประเพณีที่ดีงามจนมาถึงปัจจุบัน ส่วนในกรณีที่หนุ่มสาวไปใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันโดยที่ไม่ได้ผ่านพิธีการเลี้ยงผีบรรพบุรุษแบบที่เรียกว่ากินสี่ถ้วยก่อนนั้น จะต้องมีการทำพิธีขอขมาต่อผู้ใหญ่ของทั้ง ๒ ฝ่าย เรียกพิธีนี้ว่า “การวักเซ่น” 

     “ไปกินสี่ถ้วยด้วยกัน” คุณลุงสมนึก ชำนาญไพร อายุ ๖๑ ปี ชาวบ้านวังไม้ขอน เอ่ยปากเชิญเพื่อนบ้านไปร่วมงานกินสี่ถ้วยของลูกสาวคนเล็ก พร้อมเล่าเกี่ยวกับประเพณีแต่งงานของคนโบราณไว้อย่างน่าฟังทำให้นึกย้อนไปถึงบรรยากาศงานแต่งงานของชาวพระร่วงเมื่อครั้งสมัยโบราณว่าจะสนุกสนานและชื่นมื่นที่สองตระกูลจะได้เป็นทองแผ่นเดียวกัน เพราะนอกจากความประทับใจจากบรรยากาศแสนหวานของคู่บ่าวสาวแล้ว พิธีกินสี่ถ้วยยังเป็นพิธีสำคัญที่สืบทอดกันมายาวนาน หรือหากจะให้เข้าใจง่ายๆ คือ การกินสี่ถ้วยก็คือ “พิธีไหว้บรรพบุรุษ” คนโบราณมีความเชื่อว่า บ้านเรือนที่อยู่อาศัยนั้นมีผีบ้านผีเรือน อีกทั้งเชื่อว่าบรรพบุรุษอันได้แก่ ปู่ย่าตายาย ยังคอยมาคุ้มครองดูแลป้องกันภัย ถ้าจะทำการใดๆ จะต้องบอกกล่าวเป็นการขอขมาลาโทษหรือให้รับรู้ว่ามีบุคคลอื่นมาเป็นเขย มาเป็นสะใภ้ จึงจัดพิธีไหว้ผี โดยนำสิ่งของมาเซ่นสรวง สิ่งของที่ใช้คือ เหล้า บุหรี่ หมากพลู ไก่ต้ม การกินสี่ถ้วย คือการเลี้ยงขนมมงคล ๔ อย่าง ประกอบด้วย

          ๑. ไข่กบ          เมล็ดแมงลักน้ำกะทิ

          ๒. นกปล่อย      ลอดช่องน้ำกะทิ

          ๓. มะลิลอย       ข้าวตอกน้ำกะทิ หรือ นางลอย

          ๔. อ้ายตื้อ        ข้าวเหนียวดำน้ำกะทิ

     การกินขนมมงคล ๔ อย่าง คือการกินรวมมิตรของคนโบราณ มีขั้นตอนการกินง่ายๆ คือหยิบข้าวเหนียวดำลงใส่ถ้วยตามด้วยลอดช่อง เมล็ดแมงลักแล้วราดด้วยน้ำกะทิผสมน้ำตาลโตนด โรยด้วยข้าวตอกจะเริ่มอมน้ำหวานเวลาเคี้ยวจะนุ่มลิ้น กลิ่นหอมของน้ำตาลโตนดจะเพิ่มรสชาติความอร่อย      

     ประเพณีกินสี่ถ้วย ต้องมีการปลูกต้นไม้ ๔ ชนิด มีสตรีที่ได้แต่งงานกินขันหมากและสามียังมีชีวิตอยู่ เรียกว่า ผัวขอ เมียแต่ง จะเป็นกุลสตรีที่ได้รับเชิญไปเป็นผู้อัญเชิญเตียบทั้ง ๔ เตียบ สมมุติเรียกว่า เมียเทวดาทั้ง ๔ ประกอบไปด้วย  นางสุชาดา นางสุนันทา นางสุจิตรา นางสุธรรมา เพื่อเป็นผู้อัญเชิญเตียบทั้ง ๔ โดยภายในเตียบจะมีอาหารคาว ขนมหวาน เหล้า ไก่ต้มทั้งตัว หมูต้มสุก ๑ ช่วง ส่วนเมียเทวดาในพิธีกินสี่ถ้วยของคนโบราณเพื่อสื่อถึงการสอนให้ลูกหลานได้รักนวลสงวนตัว และทำพิธีแต่งงานให้ถูกต้องตามประเพณี  เทวดาทั้ง ๔ จึงเป็นการยกย่องผัวขอเมียแต่งอันเป็นกุศโลบายที่แยบยลยิ่งนัก

      ในศิลาจารึกสุโขทัยเมื่อศึกษาดูแล้วยังไม่พบคำว่า “กินสี่ถ้วย” ด้วยไม่มีการบันทึก หรือยังค้นไม่พบศิลาจารึกที่เขียนอธิบายถึงพิธีแต่งงานแบบกินสี่ถ้วย แต่การกินสี่ถ้วยยังเป็นพิธีกรรมแต่งงานที่มีอยู่ในแผ่นดินพระร่วงอันเป็นการแสดงให้เห็นว่ามีการสืบทอดการกินสี่ถ้วยมาอย่างยาวนานในแผ่นดินนี้  โดยในชุมชนที่พูดไทยสยามสำเนียงสุโขทัยที่อยู่ในแผ่นดินพระร่วงที่นอกจากสุโขทัยแล้วยังมีปรากฏที่ตำบลสะเดียง อำเภอเมืองเพชรบูรณ์  ชุมชนรอบๆ วัดพระมหาธาตุเมืองฝาง–สวางคบุรี ตำบลผาจุก อำเภอเมือง  ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ ยังมีพิธีกรรมมงคลสมรสที่เรียกว่า กินสี่ถ้วยปรากฏให้เห็นเช่นกัน 

     แผ่นดินพระร่วงเมืองกำแพงเพชร ครูมาลัย ชูพินิจ เขียนในหนังสือ เรื่อง “ทุ่งมหาราช” ที่ได้รับการยกย่องว่าถ่ายทอดความเป็นท้องถิ่นได้อย่างงดงามก็ได้ปรากฏเรื่องการแต่งงานด้วย เพียงแต่เป็นการเอ่ยถึงการแต่งงานแบบ “กินสามถ้วย”  ซึ่งการกินสามถ้วย หมายถึง การเลี้ยงขนมสามอย่างหรือสี่อย่าง ซึ่งทั้งหมดล้วนมีความหมายในทางมงคล อันเป็นการแต่งงานแบบโบราณในแผ่นดินพระร่วงด้วยเช่นเดียวกัน

    หลังจากเสร็จพิธีไหว้บรรพบุรุษแล้วก็จะจัดการเลี้ยงดูอาหารกันตามสมควร คำว่า “กินสี่ถ้วย” เป็นคำที่บอกให้ไปร่วมงานแต่งงาน เป็นที่รู้กัน อาจจะแต่งลูกสาวหรือลูกชายก็ใช้คำเดียวกัน รายละเอียดของงานก็จะบอกกันถึงวันเวลาที่จะจัดงาน นับว่ากินสี่ถ้วยเป็นวัฒนธรรมสืบทอดกันมายาวนาน ตามความเชื่อที่ว่าเลี้ยงผีต้องใช้ ๔ ถ้วย ดังนั้นการจัดสำรับ อาหารจึงทำเป็น ๕ ถ้วย เพื่อให้คนกิน ปัจจุบันก็ยังถือปฏิบัติตามคำโบราณและความเชื่อที่ฝังลึกลงในสายเลือดของคนเมืองพระร่วงอย่างแนบแน่น

ขอบคุณภาพและบทความโดย   คุณฮอลล์  เกษา

 และ  องค์การบริหารพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน สำนักงานพื้นที่พิเศษอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย-ศรีสัชนาลัย-กำแพงเพชร