ความสุข ความทรงจำ ไม่มีที่สิ้นสุด ซึ่งเป็นความผูกพันมาตั้งแต่ข้าพเจ้ายังเล็ก และประทับใจนึกถึงคราใด น้ำตาไหลทุกครั้ง สถานที่แห่งนั้นคือ บ้านยายของข้าพเจ้าอยู่ที่อำเภอบ้านตาก จังหวัดตาก จังหวัดนี้มีประเพณีที่สืบทอดกันมาหลายช่วงอายุคน ประเพณีขึ้นธาตุเดือนเก้าเป็นประเพณีที่จัดขึ้นของคนในท้องถิ่น จึงมีความทรงจำกับตัวข้าพเจ้ามาก เพราะที่บ้านยายของข้าพเจ้าจะเป็นเก๋าใหญ่  “เก๋า” มาจากภาษาเหนือที่หมายถึงต้นตระกูลใหญ่  ทุกเดือนเก้ายายจะมีองค์ประจำตัว คนรู้จักทั่วไป เรียกว่า ทรงเจ้า  พอถึงเดือนเก้าก่อนวันประเพณีขึ้นธาตุเดือนเก้า 1 วัน บ้านยายของข้าพเจ้าผู้สืบทอดต้นตระกูลใหญ่ก็จะมีการทรงเจ้าเกิดขึ้น และมีญาติๆรวมถึงคนในหมู่บ้านที่เป็นร่างทรงก็จะมาทรงเจ้าที่บ้านยายของข้าพเจ้า

   องค์เจ้าในที่นี้ก็จะมี พระเจ้าคำแดง , พระเจ้าเชียงดาว , พระเจ้านอร่า , พระเจ้าน้อย และในวันนั้นก็จะมีเหตุการณ์แปลกๆเกิดขึ้นคือจากยายที่เป็นคนปกติ เป็นคนเรียบร้อย  ยายก็จะรำเก่ง ดื่มเหล้าจนถึงเช้า ข้าพเจ้าก็แปลกใจเหมือนกันว่ายายและญาติๆรวมถึงคนที่ทรงเจ้าเขาทำไมไม่หลับไม่นอนกันได้ทั้งคืน ฟ้อนรำและดื่มเหล้ากันถึงเช้าโดยที่ไม่เมาเลย  พอรุ่งเช้ายายก็จะเตรียมต้นเงินและตุงได้ตามปกติ เพื่อที่จะนำขึ้นไปถวายที่วัดพระบรมธาตุ

    ตอนที่ข้าพเจ้าเป็นเด็ก ข้าพเจ้าก็แปลกใจและสงสัยตลอดว่าประเพณีที่เกิดขึ้นมีจริงหรือไม่  เพราะก็เชื่อบ้างไม่เชื่อบ้าง พอโตขึ้นข้าพเจ้าจึงได้พบคำตอบแล้วว่า

 การทรงเจ้างานขึ้นธาตุเดือนเก้าที่บ้านยายของข้าพเจ้ามีอยู่จริง เชื่อได้จากการที่พี่สาวของข้าพเจ้ามีนิสัยที่ชอบค้นพบความจริงได้ไปดูหลักฐานรูปปั้นของพระเจ้าคำแดง อยู่ที่ถ้ำเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ พระเจ้าคำแดงเป็นเจ้าของคนทางเหนือ ซึ่งนั้นก็คือองค์เจ้าประจำต้นตระกูลของบ้านยาย และต้นตระกูลของยายในสมัยก่อนก็อาศัยอยู่ทางเชียงใหม่ แล้วล่องเรือมาค้าขายทางทิศเหนือไปตามแม่น้ำปิง พอจะกลับก็เกิดเหตุการณ์ที่ทำให้ล่องเรือกลับเชียงใหม่ไม่ได้ ยายของข้าพเจ้าก็เลยฝั่งรากตั้งถิ่นฐานอยู่ที่ อ.บ้านตาก จังหวัดตาก  จึงเป็นเหตุผลที่ก่อนถึงประเพณีขึ้นธาตุเดือนเก้าก็จะมีคนที่นับถือและตัวแทนองค์เจ้าของแต่ละองค์มารวมตัวกันเพื่อทำพิธีทรงเจ้าที่บ้านยายของข้าพเจ้ากันอย่างเยอะแยะมากมาย

        ใครที่อยากไปสัมผัสบรรยากาศแปลกๆของประเพณีงานขึ้นธาตุเดือนเก้า ก็จะจัดในช่วงวันขึ้น 14 ค่ำ และ 15 ค่ำของเดือนเก้าเหนือ  ในแต่ละปีวันที่และเดือนจะไม่ตรงกันตามปฏิทินล้านนา  แต่จะอยู่ระหว่างเดือนพฤษภาคมของทุกปี  สิ่งสำคัญที่จะได้เห็นในงานขึ้นธาตุก็คือการทรงเจ้าและหลายองค์เจ้าก็จะมาครบกันหมด เพื่อจะทำนายทายทักเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้นในหมู่บ้านและให้ระวังเภทภัยต่างๆและเรื่องใดที่องค์เจ้าได้ทำนายไว้ก็จะเกิดขึ้นจริง

     สิ่งสุดท้ายที่จะขาดไม่ได้เลยคือเมนูอาหารของคนในท้องถิ่น คือ แกงมะแฮ้ (มะแฮะ)

  ชาวอำเภอบ้านตาก จังหวัดตาก มักนำเอาเมล็ดของถั่วแฮะซึ่งเป็นพืชพื้นบ้าน นำมาปรุงเป็นอาหารพื้นเมืองประจำถิ่น รับประทานควบคู่ไปกับข้าวควบ (ข้าวเกรียบปิ้ง) รสชาติอร่อยยิ่งนัก เป็นที่ถูกปากถูกใจแก่นักท่องเที่ยวและแขกบ้านแขกเมืองที่มาเยือน