ภาพแรกปกหนังสือ A new historical relation of the kingdom of Siam

แต่งโดย La Loubère, Simon de, 1642-1729 มีอายุเก่าแก่ 375 ปี

ภาพที่สอง เมืองนครราชสีมาที่ปรากฎในหนังสือของลาร์ลูแบร์

ภาพจาก

-Cornell University Library-

โคราชมาจากไหน?[1]

            โคราชหรือนครราชสีมา[2] เมืองเก่าแก่ของอีสานมีอายุมากถึง 1,000 ปี จากการขุดค้นแหล่งโบราณคดีสะท้อนให้เห็นการก่อตัวของชุมชนโบราณ และการเคลื่อนที่ของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ และสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น พื้นที่โคราชในปัจจุบันทับซ้อนด้วยหลายวัฒนธรรมที่เกิดจากการประทะประสานกัน อาทิเช่นวัฒนธรรมทวารวดี วัฒนธรรมขอม วัฒนธรรมลาว และวัฒนธรรมไทย โคราชจึงเป็นเมืองที่มีความหลากมิติมากในเชิงประวัติศาสตร์วัฒนธรรม คำว่า นครราช หมายถึงเมืองอันยิ่งใหญ่ ส่วนคำว่า สีมา กร่อนมาจากคำว่า เสมา ซึ่งมีความหมายว่า อาณาเขต ราชอาณาเขต ขอบเขต หรือขัณฑสีมา มีความหมายโดยรวมว่า “เมืองใหญ่อันเป็นขอบขัณฑสีมาแห่งพระราชอาณาจักร”

            ก่อน พ.ศ.2000 โคราชเคยเป็นเมืองที่มีประชากรมากในวัฒนธรรมขอม เมืองพิมาย เป็นเมืองหน้าด่านของขอมพระนคร จนกระทั่งเริ่มเสื่อมอำนาจในพุทธศตวรรษที่ 19 การผงาดขึ้นของอยุธยา ได้ทำให้เมืองในปริมณฑลลุ่มน้ำเจ้าพระยาขยายอำนาจได้กว้างขวางขึ้น ชาติพันธุ์ดั้งเดิมในโคราชคือ กลุ่มชาวพื้นเมืองตระกูลมอญ-ขแมร์ ประมาณพุทธศตวรรษที่ 22-23 พระนารายณ์กษัตริย์อยุธยามีพระราชบัญชาให้นายช่างวิศกรฝรั่งเศสคุมการก่อสร้างเมืองป้อมปราการขนาดใหญ่ทางทิศตะวันออกของเมืองละโว้โบราณ ซึ่งพระองค์ได้แปรพระราชฐานจากพระราชวังหลวงอยุธยามาประทับที่พระนารายณ์ราชนิเวศน์ เมืองลพบุรี หลักฐานของชาวฝรั่งเศสในสมัยพระนารายณ์ คือ มองซิเออร์ เดอร์ ลาร์ลูแบร์ เผยให้เห็นในแผนที่พระราชอาณาจักรอยุธยาว่าหนึ่งในนั้นมีเมือง “โคราช” ปรากฏอยู่ด้วย

            เมืองโบราณสำคัญในนครราชสีมาคือ เมืองพิมาย อยู่บริเวณลุ่มน้ำมูล และเมืองเสมา อยู่ในบริเวณลุ่มน้ำลำตะคอง ในการก่อสร้างเมืองใหม่ของอยุธยา พระนารายณ์โปรดให้สร้างเมืองมีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยม รูปกลองชัยเภรี กว้างประมาณ 1,000 เมตร ความยาวประมาณ 1,700 เมตร มีพื้นที่ภายในประมาณ 1,000 ไร่ และมีคูเมืองกว้าง 20 เมตร ลึก 6 เมตร ล้อมรอบเมือง มีระบบถนนภายใน ตัดเป็นตารางหมากรุก และโปรดให้สร้างกำแพงเมืองด้วยศิลาแลงมีความสูง 6 เมตร ยาวรอบเมือง 5,200 เมตร มีการประดับใบเสมาตามแนวกำแพงมากกว่า 4,000 ใบ ซึ่งชี้ให้เห็นว่าพระองค์มีพระราชประสงค์ให้สร้างเมืองเพื่อเป็นฐานอำนาจของพระองค์และเพื่อป้องกันการรุกรานของขอมทางฝั่งตะวันออกด้วย

            ทว่าการก่อสร้างเมืองได้ออกแบบใบเสมาให้มีรูปร่างตามแบบฝรั่ง และปรากฏว่า พระยายมราช สังข์ เจ้าเมืองนครราชสีมาได้สั่งให้มีการเปลี่ยนแปลงลักษณะของใบเสมาให้เป็นแบบไทย สร้างป้อมประจำกำแพงเมือง และตามมุมกำแพงมากถึง 15 ป้อม มีประตูเมืองกว้าง 3 เมตร ทั้งหมด 4 มุมเมือง ซึ่งประกอบไปด้วยประตูชุมพล, ประตูพลแสน, ประตูพลล้าน และประตูไชยณรงค์

            หลังเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 พ.ศ.2310 เมืองนครราชสีมาเป็นฐานที่มั่นสำคัญของชุมนุมชนชั้นนำอยุธยาที่ลี้ภัยสงครามจนะกระทั่งพระเจ้ากรุงธนบุรีได้ปราบปรามและรวมแผ่นดินอีกครั้งในปีเดียวกัน นครราชสีมาขึ้นตรงกับราชสำนักใหม่ระหว่าง พ.ศ.2310-2325 ในช่วงเวลานี้ โคราชดำรงฐานะเป็นเมืองหน้าด่านสำคัญของราชสำนักธนบุรี มีหน้าที่ควบคุมความมั่นคง ความสงบเรียบร้อยของหัวเมืองเขมรป่าดง ในช่วงเวลานี้โคราชทำหน้าที่เสมือนกับเป็นตัวแทนการสื่อสารระหว่างชนชาวลาวที่อพยพมาตั้งรกรากในอีสานและขอสวามิภักดิ์กับพระเจ้ากรุงธนบุรี

            ในช่วงสงครามปี พ.ศ.2318-2321 โคราชทำหน้าที่เป็นฐานการประชุมพลของกองทัพจากธนบุรีซึ่งต้องรวบรวมทัพและเสบียงอาหารเพื่อเดินทัพเข้าตีเมืองนางรอง เมืองจำปาศักดิ์ และนครเวียงจันทน์ ภายหลังจากสมัยรัชกาลที่ 1 ได้เกิดกบฏเจ้าอนุวงศ์ระหว่าง พ.ศ.2369-2371 ในช่วงเวลานี้โคราชบอบช้ำจากพิษสงคราม กำแพงเมือง บ้านเรือนราษฎร ถูกทำลายจนพินาศเนื่องจากเจ้าอนุวงศ์เดินทัพเข้ายึดเมืองและกวาดต้อนครัวลาวกลับเวียงจันทน์

       ภายหลังการสร้างเมืองนครราชสีมาในสมัยพระนารายณ์ มีเจ้าเมืองปกครองดังต่อไปนี้[3]

1. เจ้าพระยายมราช สังข์ ผู้สำเร็จราชการเมืองนครราชสีมา สมัยอยุธยา
2. พระยากำแหงสงคราม
3. เจ้าพระยานครราชสีมา ปิ่น ณ ราชสีมา
4. พระยานครราชสีมา เที่ยง ณ ราชสีมา
5. เจ้าพระยานครราชสีมา ทองอินทร์ ณ ราชสีมา
6. พระพรหมบริรักษ์ สิงหเสนี
7. พระยากำแหงสงคราม เมฆ ณ ราชสีมา
8. พระยากำแหงสงคราม กาด สิงหเสนี
9. พระยากำแหงสงคราม จัน ณ ราชสีมา ข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลนครราชสีมา

            โคราชมีความสำคัญต่อราชสำนักสยามมาเป็นเวลายาวนานถึง 259 ปี (พ.ศ.2217-2476) และยังสำคัญมาจนถึงปัจจุบันในฐานะที่เป็นประตูทางเข้าสู่อีสาน โคราชในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้พัฒนาเจริญก้าวหน้ามากขึ้นในฐานะที่เป็นชุมทางรถไฟแห่งแรกของอีสาน มีการพัฒนาระบบโทรเลขไปรษณีย์ ระบบการคมนาคม ระบบการศึกษาซึ่งล้วนแล้วแต่ก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงแก่สังคมชาวโคราช ในสมัยรัชกาลที่ 6-7 ได้มีการปรับปรุงระบบมณฑลและขยายเส้นทางเดินรถไฟจากอีสานใต้ขึ้นสู่อีสานตอนเหนือสำเร็จ ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 และการก่อกบฏของพระองค์เจ้าบวรเดชในปี พ.ศ.2476 ทำให้รัฐบาลต้องปราบปรามกลุ่มขุนนางอนุรักษ์นิยมให้ราบคาบลง นับแต่นั้นมาสถานะความสำคัญของโคราชก็ลดลงมา อย่างไรก็ตามในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 โคราชกลับมาสำคัญอีกครั้งจากการเข้ามามีบทบาทของรัฐบาลสหรัฐอเมริกาที่ให้ความช่วยเหลือในการพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือให้เจริญก้าวหน้า เกิดการสร้างถนนมิตรภาพเชื่อมอีสานเหนือ นอกจากนี้รัฐบาลยังใช้โคราชเป็นที่ตั้งฐานทัพทางทหารที่เป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญของอีสาน

            ปัจจุบันโคราชกลายเป็นชุมทางเข้าออกสู่อีสานจากที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา มีสถานที่ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมเป็นจำนวนมาก มีป่าไม้ และทัศนียภาพทางธรรมชาติที่งดงาม นอกจากนี้ยังเป็นแลนมาร์คสำหรับการลงทุนทางเศรษฐกิจที่สำคัญของอีสานด้วย ทั้งหมดนี้จะเกิดขึ้นไม่ได้หากปราศจากบริบททางภูมิรัฐศาสตร์ที่เกื้อหนุนให้โคราชกลายเป็นพื้นที่ที่มีชัยภูมิเหมาะสมแก่การตั้งเมืองปราการและสั่งสมวัฒนธรรมให้มีความเจริญก้าวหน้า ปัจจุบันโคราชคือมหานครที่เติบโตทางเศรษฐกิจ สังคม การศึกษา มาก หากพิจารณาจากจำนวนประชากรในเขตเทศบาลนครแล้วถือว่ากินขาดเนื่องจากโคราชมีประชากรที่หนาแน่นที่สุดในอีสาน

            หากเราเดินทางจากสระบุรีเข้าสู่โคราช พลาดไม่ได้เลยที่จะต้องมาสักการะท้าวสุรีนารี หรือเที่ยวเขาใหญ่ ชมวัดสำคัญ ๆ ในเมือง เที่ยวเขื่อนลำตะคอง ขึ้นชมวิวที่เขายายเที่ยง หรือไปเที่ยวปราสาทพิมาย พูดสำเนียงเหน่อ กินข้าวเจ้า กินตำโคราช ตำปูปลาร้า ตำซั่ว ตำมั่วเลิศรส หากใครเฟ้นหาแหล่งท่องเที่ยวแบบแบกเป้ตะลุยเดี่ยวหรือไปยกแก๊ง หรือไปทั้งครอบครัว ขอแนะนำว่าโคราชคือแลนด์มาร์คที่เหมาะสมมาก เพราะเที่ยวได้ทุกฤดูกาล อาหารการกินสมบูรณ์ โคราชนี่คือที่สุดของ Amazing Esan เลยนะจะบอกให้ (เหน่อ)

ภาพหมุดที่ 86 คือเมือง"โคราชสีมา" หรือ "Curus"จากหลักฐาน Interactive map of the Chao Phraya River from the Gulf of Thailand until Chai Nat by François Valentyn (1666-1727). The map is named Groote Siamse Rievier Me-Nam Of Te Moeder Der Wateren In haren loop met de vallende Spruyten Verbeeld” and part of his work "Oud en Nieuw Oost-Indiën" (1626) - part 3 - Book 6 - Beschryvinge van Siam en onsen Handel aldaar. [http://www.ayutthaya-history.com/Geo_River_InterActiveMap.html]

ภาพแรก แผนที่ราชอาณาจักรอยุธยา และที่ตั้งเมืองนครราชสีมา หรือ โคราชสีมา

ในบันทึกของมองซิเออร์ เดอ ลาร์ลูแบร์ ปี พ.ศ.2236 รัชสมัยพระนารายณ์กษัตริย์อยุธยา

ช่วงเวลานี้ตรงกับ ค.ศ.1693

ภูมิทัศน์ของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ และลานหน้าอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี (ย่าโม)